کلیسای سنت استپانوس در نزدیکی رود ارس در آذربایجان غربی قرار دارد . این کلیسا در 26 کیلومتری غرب جلفا در محلی به نام قریه قزل وانگ ( صومعه قرمز ) در نردیکترین روستای دره شام از دهستان ارس در کنار بخش پلدشت شهرستان ماکو واقع شده است . یکی از زیباترین و مشهورترین کلیساهای ارمنیان در جهان ، کلیسای استپانوس مقدس با ویژگی‌های معماری و تزیینی بسیار است .
استپانوس مقدس یکی از 7 نفر نیک تاماتی است که مراسم تحلیف او به وسیله حواریون حضرت عیسی مسیح انجام گرفت و از مبلغان مسیحیت شد . یهودیان اورشلیم به او تهمت زدند که سخنانی برخلاف شریعت یهود گفته ، استپانوس را دستگیر و در روز 26دسامبر سال 36 میلادی سنگسار کردند .
کلیسای استپانوس در دژی استوار واقع شده . ارمنیان به مجموعه بناهایی که در این گونه دژها بنا می‌کردند وانک می‌گویند . تاریخ بنای کلیسای استپانوس دقیقاً مشخص نیست . کهن‌ترین سندی که از وجود وانک ( دیر ) در این منطقه آگاهی می‌دهد مربوط به سال 649 میلادی است .
کلیه دیوارهای خارجی ، بام ، ساق گنبد ، گنبد ، ستون‌ها و برج‌ناقوس کلیسا را با سنگ‌های سفید و صورتی تراشیده شده ساخته‌اند . گنبد عظیم 16 ضلعی مرتفع کلیسا را روی 4 ستون سنگی قطور که با سنگ‌های تراشیده ساخته شده است ، استوار کرده‌اند . سراسر لبه ساق گنبد لوزی‌هایی ترسیم شده . این لوزی‌ها با طرح‌های اسلیمی و هندسی تزیین گردیده‌اند . کلیه بخش‌های داخلی کلیسا ، اطراف پنجره‌ها ، ساق گنبد ، دیوارها و ستون‌ها با گل و بته و پرندگان نقاشی و تزئین شده‌اند .
در برخی نقاط این تزئینات و نقاشی‌ها محو و خراب شده‌اند و در انتهای هر یک از زوایای شیب‌دار دامنه گنبد کلیسا به جای ناودان مجسمه کله قوچ ، گوزن ، ابلیس ، گاو و بز قرار دارد . سرتاسر دیوارهای خارجی کلیسا پوشیده از حجاری‌ها ، طاق‌نماها ، نیم ستون‌ها و مقرنس‌‌کاری‌های بسیار زیباست که مجموعه را به صورت یکی از شاهکارهای بسیار نفیس معماری ایران زمین درآورده است .
سه کلیسا در حریم کلیسای استپانوس در منطقه دره شام وجود دارد ، روستاهای دره شام تا دوره صفویه فعال بودند و ارمنیان در این روستاها کشاورزی و دامپروری می‌کردند . پس از کوچ ارمنیان به داخل فلات ایران به وسیله شاه عباس صفوی روستاهای دره شام خالی از سکنه شد .
سه کلیسای روستاهای دره شام عبارتند از :
- کلیسای مریم مقدس که در سال 1518 میلادی ساخته شده است
- کلیسای گودرک مقدس در پشت ارتفاعات کلیسای استپانوس قرار دارد
- کلیسای چوپان که محل عبادت چوپانان روستاهای ارمنی‌نشین دره شام بود و اطراف آن تعداد بسیاری سنگ قبر وجود دارد
کلیسای سنت استپانوس در سال 2008 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید .